🏛️ मौर्योत्तर राजवंश

मौर्य राजवंशातील शेवटचा सम्राट बृहद्रथ याचा वध करून, त्याचा सेनापती पुष्यमित्र शुंग याने मौर्य साम्राज्य उलथवून टाकले, त्याचे नियंत्रण स्थापित केले आणि शुंग राजवंशाचा पाया घातला. मौर्य राजवंशाच्या पतनानंतर, अनेक ब्राह्मण राजवंशांनी सत्तेची सूत्रे हाती घेतली, त्यापैकी मुख्य म्हणजे शुंग राजवंश, कण्व राजवंश, कुशाण राजवंश आणि सातवाहन राजवंश.

🔸 शुंग राजवंश

शुंग राजवंशाची पायाभरणी करणारा या राजवंशाचा पहिला राजा पुष्यमित्र शुंग होता.
पुष्यमित्र शुंगाचा कार्यकाळ 185 ते 149 ईसापूर्व असल्याचे मानले जाते.
तो ब्राह्मण धर्माचा समर्थक व बौद्ध धर्माचा विरोधक होता.
त्याच्या कारकिर्दीत त्याने अनेक बौद्धविरोधी कारवाया केल्या आणि बौद्ध स्तूप आणि विहार नष्ट केले.
दिव्यवादनानुसार, त्याने भिक्षूंवर बक्षीस जाहीर केले होते.
पुष्यमित्रने अश्वमेध यज्ञ केला आणि यवन शासक डेमेट्रियसचा पराभव केला.
कालिदासांनी लिहिलेले 'मालविकाग्निमित्रम्' हे शुंग काळातील राजकीय कारवायांचे वर्णन करते.
शुंग राजवंशाचा शेवटचा राजा देवभूती होता, ज्याची हत्या वासुदेव कण्व याने केली.

🔸 कण्व राजवंश

मंत्री वासुदेव कण्व याने देवभूतीचा खून करून कण्व राजवंशाची स्थापना केली.
वासुदेव हे पाटलीपुत्राच्या कण्व राजवंशाचे संस्थापक मानले जातात.
शेवटचा शासक सुष्मी कण्व किंवा सिमुक कण्व अयोग्य ठरला.
राज्यकाळ: इ.स.पूर्व 75 ते इ.स.पूर्व 30.

🔸 कुशाण वंश

कुजुला कडफिसेस हे संस्थापक; कनिष्क त्यांचा महान वंशज.
कनिष्कची राजधानी: पुरुषपूर व मथुरा.
कनिष्कला अशोक दुसरा म्हणूनही ओळखले जाते.
भारतात पहिल्या चलनात येणाऱ्या सोन्याच्या नाण्यांचे श्रेय कुशाणांना जाते.
गांधार शैलीचा विकास, शक संवत सुरू, बुद्ध-मुद्रित नाणी.
भारताबाहेरही साम्राज्य विस्तारले.

🔸 सातवाहन राजवंश

सिमुकाने स्थापना केली; आंध्र जातीशी संबंधित.
ज्याला सिंधुक, शिशुक किंवा सिप्रक असेही म्हणतात.
गौतमीपुत्र सातकर्णी महान सम्राट; प्रतिष्ठान राजधानी.
हालने 'गाथा सप्तशती' लिहिली.
शिशाची नाणी, शिलालेख प्रसिद्ध.
शेवटचा शासक: यज्ञ श्री सातकर्णी.

🧩 निष्कर्ष

मौर्य राजवंशानंतर भारतात राजकीय एकतेचा अभाव होता. ही एकता गुप्त राजवंशाच्या उदयानंतर पुन्हा प्रस्थापित झाली. त्यामुळे गुप्त राजवंशाला भारतात राष्ट्रीय ऐक्य पुनर्संचयित करणारा मानले जाते.

माळरान

🏛️ मौर्योत्तर राजवंश