दिल्ली सल्तनत: तुर्की आक्रमणांचा इतिहास

दिल्ली सल्तनतचा परिचय

तुर्की आक्रमणांनी घडविलेला भारताचा इतिहास

अकराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि बाराव्या शतकाच्या पूर्वार्धात तुर्कांनी भारतावर आक्रमण केले. तुर्की आक्रमणाचे पहिले नेते मुहम्मद गझनी आणि मुहम्मद घोरी होते.

दिल्ली सल्तनतच्या स्थापनेत पहिल्या तुर्की आक्रमणाचे यश हा सर्वात महत्त्वाचा घटक मानला पाहिजे. दिल्ली सल्तनतचा काळ 1206 पासून सुरू होतो, परंतु त्यापूर्वी महमूद गझनी आणि मुहम्मद घोरी यांच्याबद्दल वाचणे आवश्यक आहे.

गझनीचा महमूद

महमूद गझनवी हा येमेनी वंशाचा तुर्की सरदार होता आणि गझनीचा शासक सुबुक्तगीनचा मुलगा होता. महमूद गादीवर बसताच त्याने हिंदू शाहींविरुद्ध मोहीम सुरू केली.

महमूद गझनवीचे आक्रमण

• महमूदने 1001 मध्ये हिंदू शाही राजा 'जयपाल' विरुद्ध पहिला हल्ला केला. या युद्धात जयपालचा पराभव झाला.
• 1008-1009 मध्ये पेशावरजवळील 'वैहिंद' येथे महमूद आणि आनंदपाल यांच्यात युद्ध झाले. या युद्धांमध्ये, गझनवींनी आता पंजाबवर पूर्ण ताबा मिळवला.
• यानंतर महमूदने मुलतानवर हल्ला केला. त्यानंतरच्या हल्ल्यांमध्ये त्याने लाहोर, नगरकोट आणि थानेश्वरपर्यंतच्या विस्तीर्ण भागात बरीच हत्याकांड घडवून आणली आणि बौद्ध आणि हिंदूंना इस्लाम स्वीकारण्यास भाग पाडले.
• महमूद गझनीने भारतावर 17 वेळा हल्ला केला.
• मथुरेवर त्याचा 9 वा हल्ला होता.
• त्याचा सर्वात मोठा हल्ला काठियावाडच्या सोमनाथ मंदिरावर इ.स. 1026 मध्ये झाला.
• महमूदने सोमनाथ मंदिराचे शिवलिंग तोडले. मंदिर पाडले. त्याला आतापर्यंत मिळालेल्या सर्व लूटमारींपेक्षा जास्त संपत्ती फक्त सोमनाथमधून मिळाली.
• त्याचा शेवटचा हल्ला इ.स. 1027 मध्ये झाला. त्याने पंजाब आपल्या राज्यात समाविष्ट केला आणि लाहोरचे नाव बदलून महमूदपूर ठेवले.

परिणाम: महमूदच्या या हल्ल्यांमुळे भारतातील राजवंश कमकुवत झाले आणि नंतरच्या काळात परदेशी मुस्लिम आक्रमणांसाठी दार उघडले.

मुहम्मद घोरी

मुहम्मद घोरी हा एक अफगाण योद्धा होता जो गझनी साम्राज्याखालील गौर नावाच्या राज्याचा शासक होता. 1173 मध्ये मुहम्मद घोरी गौरचा शासक बनला.

ज्या काळात मथुरा प्रदेशाच्या वायव्येस पृथ्वीराज आणि आग्नेयेस जयचंद्र सारख्या महान राजांची शक्तिशाली राज्ये होती, त्यावेळी, भारताच्या वायव्य सीमेवर, शहाबुद्दीन मुहम्मद घोरी (इ.स. 1173 - इ.स. 1206) नावाच्या मुस्लिम सरदाराने महमूद गझनवीच्या वंशजांकडून सार्वभौमत्व हिसकावून घेऊन एक नवीन इस्लामिक राज्य स्थापन केले होते.

मुहम्मद घोरीचे आक्रमण

• घोरीने 1175 मध्ये मुलतानवर भारतावर पहिला हल्ला केला.
• गुजरातवर दुसरा हल्ला 1178 मध्ये झाला.
• यानंतर, त्याने 1179 मध्ये पेशावर आणि 1185 मध्ये सियालकोट काबीज केले.
• 1191 मध्ये त्यांनी पृथ्वीराज चौहानशी युद्ध केले. या युद्धात मुहम्मद घोरीचा दारूण पराभव झाला. याला तराईनची पहिली लढाई असे म्हणतात.
• यानंतर मुहम्मद घोरीने पृथ्वीराज चौहानवर अधिक ताकदीने हल्ला केला. तराईनची दुसरी लढाई इ.स. 1192 मध्ये झाली. या लढाईत पृथ्वीराज चौहानचा पराभव झाला.
• यानंतर, घोरीने कन्नौजचा राजा जयचंदचा पराभव केला ज्याला चंदावरची लढाई म्हणतात.

दिल्ली सल्तनतची स्थापना

या युद्धांमध्ये विजय मिळवल्यानंतर, घोरी अफगाणिस्तानात परतला, परंतु त्याने आपल्या गुलामांना तेथे राज्यकर्ते म्हणून नियुक्त केले. कुतुबुद्दीन ऐबक हा त्याच्या सर्वात सक्षम गुलामांपैकी एक होता ज्याने एक साम्राज्य स्थापन केले ज्याच्या पायावर दिल्ली सल्तनत आणि खिलजी, तुघलक, सय्यद, लोदी, मुघल इत्यादी राजवंशांची स्थापना झाली.

ऐतिहासिक महत्त्व

जरी गुलाम राजवंशाच्या शासकांनी फक्त 1206 ते 1290 पर्यंत राज्य केले, तरी त्यांच्या राजवटीच्या पायावरच इतर परदेशी मुस्लिमांनी दिल्लीच्या सिंहासनावर राज्य केले, जे 1707 च्या सुमारास औरंगजेबाच्या मृत्यूपर्यंत टिकले.