ब्रह्मपुत्रा नदी प्रणाली | Brahmaputra River System
UPSC / MPSC / SSC / Railway परीक्षांसाठी अतिशय महत्त्वपूर्ण नदी.
भारताची नदी व्यवस्था
- हिमालयीन नदी प्रणाली
- द्वीपकल्पीय नदी प्रणाली
✅ ब्रह्मपुत्रा ही हिमालयीन नदी प्रणालीचा भाग आहे.
ब्रह्मपुत्रा नदीचा उगम
- ब्रह्मपुत्रा नदीचा उगम तिबेटमध्ये मानसरोवर सरोवराजवळील चेमायुंगडुंग हिमनदीतून होतो.
- ब्रह्मपुत्रा नदीची एकूण लांबी सुमारे 2,900 किमी आहे आणि तिचा बराचसा भाग चीनमध्ये (तिबेट) वाहतो, तर उर्वरित भाग भारत आणि बांगलादेशमधून जातो.
वेगवेगळ्या प्रदेशांतील नदीची नावे
| देश / राज्य | नाव |
|---|---|
| चीन | यारलुंग त्सांगपो |
| अरुणाचल प्रदेश | दिहांग / देह |
| आसाम | ब्रह्मपुत्रा |
| बांगलादेश | जमुना |
महत्त्वाचा U-Turn(वळण): Namcha Barwa
नमचा बरवा पर्वताजवळ नदी खडतर U-Turn(वळण) घेते, ज्यामुळे नदीचा वेग आणि दाब वाढतो.
भारतामधील प्रवास
अरुणाचल प्रदेश
- अरुणाचल प्रदेशात ती दिहांग म्हणून ओळखली जाते.
- अरुणाचल प्रदेशातील दिबांग व लेहिद (लोहित) ह्या तिच्या उपनद्या आहेत.
आसाम
- नंतर ही नदी आसाममध्ये प्रवेश करते आणि येथे तिला ब्रह्मपुत्रा म्हणून ओळखले जाते.
- गुवाहाटी, तेजपूर आणि दिब्रूगड ही मुख्य शहरे ब्रह्मपुत्रा नदीच्या काठावर आहेत.
- येथेच माजुली बेट तयार होते, जे जगातील सर्वात मोठे नदी बेट आहे.
- सुबनसिरी नदी आसाममध्ये लखीमपूर जिल्ह्यात ब्रह्मपुत्रा नदीला मिळते.
- मानस नदी आसाममध्ये ब्रह्मपुत्रा नदीला मिळते.
बांगलादेशातील प्रवास
ब्रह्मपुत्रा बांगलादेशात प्रवेश केल्यावर तिला जमुना म्हणतात.शेवटी बंगालच्या उपसागरात मिळते.
ब्रह्मपुत्रेच्या प्रमुख उपनद्या
- सुबनसिरी
- मानस
- दिबांग
- लेहिद (लोहित)
- जिया भरेली
- पुथिमरी
- पगलाडिया
- धनसिरी
ब्रह्मपुत्रा नदीची वैशिष्ट्ये
- जगातील सर्वाधिक गाळ वाहून नेणारी नदी
- पूर येण्याचे प्रमाण अधिक
- जलविद्युत प्रकल्पांसाठी उपयुक्त
- जैवविविधतेसाठी महत्त्वपूर्ण
परिक्षा दृष्टिकोन (UPSC/MPSC)
- नदीचे वेगवेगळ्या प्रदेशातील नावे विचारली जातात
- माजुली बेट हा वारंवार विचारला जाणारा प्रश्न
- नमचा बरवा U-Turn अतिशय महत्त्वाचा
- उपनद्यांवर प्रश्न विचारले जातात
निष्कर्ष
ब्रह्मपुत्रा नदी पूर्वोत्तर भारतासाठी जीवनवाहिनी असून शेती, सिंचन, वाहतूक, सांस्कृतिक वारसा आणि पर्यावरणात तिची महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे.
0 टिप्पण्या