⚔️ बक्सरची लढाई (22 ऑक्टोबर 1764)
22 ऑक्टोबर 1764 रोजी बंगालचे नवाब मीर कासिम, अवधचे नवाब शुजा-उद-दौला आणि मुघल सम्राट शाह आलम दुसरा यांनी ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या सैन्याविरुद्ध बक्सरची लढाई लढली. ब्रिटिश सैन्याचे नेतृत्व मेज़र हेक्टर मुनरो करत होते.
ही लढाई प्लासीच्या युद्धानंतरची निर्णायक घटना होती. 23 जून 1757 रोजी मीर जाफरने सिराज-उद-दौलाचा विश्वासघात करून इंग्रजांना मदत केली होती, ज्यामुळे प्लासीची लढाई ब्रिटिशांच्या विजयाने समाप्त झाली आणि मीर जाफरला बंगालचा नवाब बनवण्यात आले. परंतु, मीर जाफर इंग्रजांचा बाहुला असल्याने, जेव्हा तो त्यांच्या अपेक्षा पूर्ण करू शकला नाही, तेव्हा त्याला हटवून त्याचा जावई मीर कासिम नवाब बनला.
मीर कासिमने प्रारंभी इंग्रजांना दिलेल्या सवलती मागे घेतल्या, ज्यामुळे दोघांमध्ये तणाव निर्माण झाला. या संघर्षामुळेच बक्सरची लढाई झाली.
ब्रिटीशांनी या लढाईत विजय मिळवला आणि बंगाल, बिहार व ओडिशा प्रत्यक्षात ब्रिटिश साम्राज्यात समाविष्ट झाले. मीर जाफर पुन्हा नवाब म्हणून नियुक्त करण्यात आला, परंतु त्यानंतर बंगालवर खऱ्या अर्थाने ब्रिटिशांचा पूर्ण ताबा राहिला.
दुहेरी प्रशासन व्यवस्था (1765–1772)
- महसूल आणि करांचा अधिकार ब्रिटिशांकडे
- प्रशासनाचा अधिकार नवाबाकडे
बक्सरच्या लढाईनंतर नजमुद्दौला बंगालचा नावापुरता नवाब बनला, खरा प्रशासन ब्रिटिशांच्या मार्गदर्शनाखाली चालत होता. या दुहेरी व्यवस्थेमुळे ब्रिटिशांनी बंगालवर शोषण गाजवले आणि 1770 मध्ये **भीषण दुष्काळ** पडला, ज्यात लोकसंख्येतील जवळजवळ एक तृतीयांश लोक मृत्युमुखी पडले.
👉 निष्कर्ष: बक्सरची लढाई ब्रिटिश साम्राज्याच्या भारतातील विस्तारात निर्णायक ठरली.
0 टिप्पण्या