मुघल साम्राज्य - अकबर (1556-1605 इ.स.)

🏰 मुघल साम्राज्य - अकबर (1556-1605 इ.स.)

जन्म व बालपण

जलालुद्दीन मुहम्मद अकबर हा मुघल सम्राट हुमायून आणि हमीदा बानो बेगम यांचा मुलगा होता.
त्याचा जन्म 15 ऑक्टोबर 1542 रोजी राजधानीत नसून अमरकोटच्या राजा वीरमल यांच्या राजवाड्यात झाला.

कारण, 1540 मध्ये बिलग्रामच्या युद्धात हुमायूनचा शेरशाह सूरीकडून पराभव झाला आणि त्याला दिल्ली सोडावी लागली. तो अमरकोटच्या राजाकडे आश्रय घेत राहिला व पुढे इराणला गेला. काही काळानंतर हुमायूनने दिल्ली पुन्हा काबीज केली.

हुमायूनच्या मृत्यूनंतर, 14 फेब्रुवारी 1556 रोजी कलानौर येथे फक्त 14 वर्षांचा अकबर गादीवर बसला. त्यावेळी बैराम खान याला त्याचा संरक्षक व वजीर बनवण्यात आले.

⚔️ युद्धे आणि साम्राज्य विस्तार

पानिपतची दुसरी लढाई (5 नोव्हेंबर 1556) – अकबराच्या सैन्याने हेमूचा पराभव केला.
सुरुवातीच्या काळात (1560–1562) राजकारणात त्याची पालक आई महम अंगा व तिचे नातेवाईक प्रबळ होते. हा काळ परदाह राज किंवा पेटीकोट सरकार म्हणून ओळखला जातो.
1576 – हल्दीघाटीची लढाई – महाराणा प्रताप आणि अकबरामध्ये भीषण युद्ध झाले. स्थानिक भील जमातीने राजपूतांना मदत केली. या युद्धाचा निकाल अनिर्णीत राहिला, पण राजपूतांचा शौर्य इतिहासात अमर झाला.

📜 सामाजिक सुधारणा

अकबर दूरदृष्टी असलेला शासक होता.

सती प्रथा थांबवण्याचा प्रयत्न.
विधवा विवाहाला मान्यता.
मुलांचे किमान लग्नाचे वय – मुलगे 16 वर्षे, मुली 14 वर्षे.
1562 – गुलामगिरी रद्द.
1563 – तीर्थयात्रा कर रद्द.
1564 – जिझिया कर रद्द.

🏙️ फतेहपूर सिक्री व इबादतखाना

1571 मध्ये अकबराने नवीन राजधानी फतेहपूर सिक्री वसवली.
1575 मध्ये इबादतखाना बांधला, सुरुवातीला फक्त इस्लामी विद्वानांना प्रवेश होता.
नंतर (1578 पासून) सर्व धर्मांच्या विद्वानांना आमंत्रित करून धार्मिक चर्चासत्रे घेतली जात.

🌟 धर्मनीती – दीन-ए-इलाही

1579 मध्ये अकबराने महजर जाहीर केले – धार्मिक वादांवर अकबराचा निर्णय अंतिम.
1582 मध्ये त्याने दीन-ए-इलाही किंवा तोहिद-ए-इलाही नावाचा धर्म सुरू केला.
- यात हिंदू, मुस्लिम, जैन, बौद्ध, पारशी, ख्रिश्चन धर्मातील चांगली तत्त्वे घेतली गेली.
- राजा बिरबल हा यात सामील झालेला पहिला व शेवटचा हिंदू होता.
या धर्माचा उद्देश हिंदू-मुस्लिम ऐक्य वाढवणे हा होता.

💎 अकबराचा दरबार – नवरत्न

अकबराच्या दरबारातील नऊ रत्न प्रसिद्ध होते –

तानसेन (संगीतकार)
राजा बिरबल (हिंदू विद्वान, विनोदी)
तोडरमल (महसूल सुधारणा)
मुल्ला दो प्याजा
अब्दुर रहीम खान-ए-खाना
अबुल फजल (इतिहासकार – अकबरनामा, ऐन-ए-अकबरी)
मानसिंग
फैझी (कवी, अबुल फजलचा भाऊ)
हकीम हुमाम

🕌 कला, साहित्य व सुधारणा

गुजरात विजयाच्या स्मरणार्थ बुलंद दरवाजा (फतेहपूर सिक्री) बांधला.
साम्राज्यात फारसी अधिकृत भाषा केली.
एकसमान चलन, वजने-मापे सुरू केली.
1583 मध्ये इलाही संवत कॅलेंडर सुरू केले.
जैन आचार्यांना "जगतगुरू" व "युगप्रधान" अशा पदव्या बहाल केल्या.

अकबराचे व्यक्तिमत्त्व

धार्मिक सहिष्णुता, न्यायी कारभार व जनतेसाठी सुधारणा यामुळे अकबर इतिहासात अमर झाला.
इतिहासकार लेनपूल यांनी त्याच्या कारकिर्दीला “मुघल साम्राज्याचा सुवर्णकाळ” असे संबोधले आहे.

मृत्यू

अकबराचा 1605 मध्ये अतिसाराने मृत्यू झाला.
त्याचे दफन सिकंदराबादजवळ झाले. त्याच्या मृत्यूनंतर मुलगा सलीम (जहांगीर) गादीवर बसला.

माळरान

मुघल साम्राज्य - अकबर (1556-1605 इ.स.)