🏰 मुघल साम्राज्य – शेरशाह सूरी (1540–1545 इ.स.)
शेरशाह सूरी यांचा जन्म 1472 साली झाला. त्याचे मूळ नाव फरीद होते. त्याचे वडील हसन खान हे जौनपूरचे लहान जहागीरदार व मूळ अफगाण होते. दक्षिण बिहारचे राज्यपाल बहार खान लोहानी यानी फरीदला एका सिंहाला मारल्याबद्दल "शेरखान "ही पदवी दिली. पुढे त्यानी त्याला आपला मुलगा जलाल खानचा संरक्षकही बनवले. बहार खानच्या मृत्यूनंतर शेरखानने त्याची विधवा दूदू बेगमशी विवाह केला आणि त्यामुळे त्याची सत्ता अधिक बळकट झाली.
⚔️ सत्तेची चढाओढ
- 1529 – बंगालचा शासक नुसरत शाह याला पराभूत करून त्याने “हजरत अली” ही पदवी धारण केली.
- 1530 – चुनार किल्ला जिंकला आणि ताज खानची विधवा लाडमलिका हिच्याशी लग्न केले. किल्ल्यातून त्याला बरीच संपत्तीही मिळाली.
- 1539 – चौसा युद्ध : हुमायूनचा पराभव करून “अल-सुलतान-आदिल” ही पदवी घेतली.
- 1540 – बिलग्राम (कन्नौज) युद्ध : पुन्हा हुमायूनचा पराभव; दिल्लीवर कब्जा करून सूर वंशाची स्थापना.
🌍 राज्यविस्तार आणि लढाया
- 1542 – माळवा जिंकला.
- 1543 – रायसिनवर हल्ला; राजपूत शासकाचा विश्वासघाताने वध → राजपूत महिलांनी जोहार केला.
- 1544 – मारवाड युद्ध; गयता-कुप्पा राजपूतांकडून अफगाण सेनेचा पराभव.
- 1545 – कालिंजर किल्ल्यावर हल्ला करताना तोफेच्या स्फोटात शेरशाहचा मृत्यू. → सासाराम येथे दफन, त्याची भव्य कबर आजही प्रसिद्ध.
🏛️ प्रशासनिक सुधारणा
- जमिनीची पुनर्मोजणी करून शेतकऱ्यांना थेट मालकी हक्क – इकरारनामा/कबुलियत.
- तोडरमल यांच्या मदतीने महसूल व्यवस्था अधिक कार्यक्षम.
- या सुधारणा इतक्या उत्कृष्ट होत्या की नंतर अकबरनेही त्या आपल्या कारकिर्दीत अवलंबल्या.
- रुपया नावाचे शुद्ध चांदीचे नाणे जारी केले.
- जझिया कर पुन्हा सुरू केला.
- सैनिकांसाठी छावण्या, प्रवाशांसाठी धर्मशाळा बांधल्या.
🛣️ शेरशाहने वाहतुकीसाठी चार महत्त्वाचे रस्ते बांधले –
- ग्रँड ट्रंक रोड (कलकत्ता–पेशावर) → सड़क-ए-आझम.
- आग्रा – चित्तोड
- आग्रा – बुरहानपूर
- मुलतान – लाहोर
तसेच उत्तरेकडील सीमा सुरक्षित ठेवण्यासाठी रोहतासगड किल्ला बांधण्यात आला.
🔚 उत्तरकालीन घटना
शेरशाहच्या मृत्यूनंतर दिल्ली सुमारे 1555 पर्यंत सूर वंशाच्या ताब्यात राहिली. नंतर हुमायूनने सिकंदर शाह सूरीचा पराभव करून दिल्ली पुन्हा जिंकली. हुमायूनच्या मृत्यूनंतर अकबरने साम्राज्य ताब्यात घेऊन महान मुघल साम्राज्याचा पाया रचला.
){kind=link}
0 टिप्पण्या