✨ प्लासीची लढाई (Battle of Plassey – 1757) ✨

✨ प्लासीची लढाई (Battle of Plassey – 1757) ✨

प्लासीची लढाई ही भारतीय इतिहासातील एक क्रांतिकारी आणि निर्णायक घटना होती. 23 जून 1757 रोजी प्लासी (Plassey) या ठिकाणी ही लढाई बंगालचा नवाब सिराज-उद-दौला आणि ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी यांच्यात झाली. इंग्रजांच्या बाजूने रॉबर्ट क्लाइव्ह सैन्याचे नेतृत्व करत होता, तर नवाबाच्या बाजूने त्याचाच सेनापती मीर जाफर होता.    या लढाईच्या परिणामी भारतात इंग्रजांचे राज्य पाय रोवू लागले आणि पुढील जवळपास 200 वर्षे भारतावर ब्रिटिश सत्तेचा अंधकारमय काळ सुरू झाला. प्रसिद्ध बंगाली कवी नवनीचंद्र सेन यांनी म्हटले आहे — “प्लासीच्या युद्धानंतर भारतात एक शाश्वत काळोखी रात्र सुरू झाली.”

📜 पार्श्वभूमी

    17 व्या व 18 व्या शतकात युरोपियन कंपन्या व्यापाराच्या उद्देशाने भारतात आल्या. पण मुघल साम्राज्य कमकुवत होताच त्यांनी हळूहळू आपली सत्ता प्रस्थापित करण्यास सुरुवात केली. औरंगजेबाच्या मृत्युनंतर 1740 मध्ये अलीवर्दी खान याने बंगालला स्वतंत्र घोषित केले आणि स्वतः नवाब झाला. त्याच्या मृत्यूनंतर त्याचा नातू सिराज-उद-दौला नवाब बनला.

त्या काळात ब्रिटिश आणि फ्रेंच यांच्यात तीव्र स्पर्धा होती. दोघांनी बंगालमध्ये किल्लेबंदी सुरू केली. सिराज-उद-दौलाने दोघांना हे काम थांबवण्याचे आदेश दिले. फ्रेंचांनी आदेश पाळला, पण इंग्रजांनी दुर्लक्ष केले. त्यामुळे सिराज-उद-दौलाने 1756 मध्ये कासिम बाजार आणि फोर्ट विल्यम (कलकत्ता) ताब्यात घेतला.

त्यावेळी घडलेली काला कोठरी घटना (Black Hole Tragedy) या संघर्षाला आणखी तीव्र बनवणारी ठरली. ब्रिटिश कैद्यांच्या मृत्यूनंतर इंग्रज संतप्त झाले. रॉबर्ट क्लाइव्ह आणि अॅडमिरल वॉटसन यांनी कलकत्त्यावर पुन्हा ताबा मिळवला आणि ‘अली नगरचा तह’ केला.

⚔️ लढाई आणि विश्वासघात

       इंग्रजांच्या या आक्रमक वृत्तीमुळे सिराज-उद-दौलाने युद्धाची तयारी केली. त्याचवेळी इंग्रजांनी त्याचा सेनापती मीर जाफर याला नवाबपदाचे आमिष दाखवून आपल्या बाजूने वळवले.

23 जून 1757 रोजी प्लासी येथे लढाई झाली. मीर जाफरच्या विश्वासघातामुळे सिराज-उद-दौलाचा पराभव झाला. त्याला पकडून ठार मारण्यात आले आणि मीर जाफरला बंगालचा नवाब बनवण्यात आले.

🏴 इंग्रजांची सत्ता प्रस्थापित

   मीर जाफरने इंग्रजांना 24 परगण्यांची जमीनदारी दिली व बंगाल, बिहार आणि ओडिशामध्ये मुक्त व्यापाराचे स्वातंत्र्य दिले. परंतु तो इंग्रजांच्या हातातील केवळ बाहुली ठरला. इंग्रजांच्या मागण्या पूर्ण न झाल्याने मीर जाफरला हटवून मीर कासीम याला नवाब बनवले गेले.

प्लासीच्या युद्धानंतर लवकरच झालेल्या बक्सरच्या लढाईने ब्रिटिश सत्ता बंगालात पूर्णपणे बळकट झाली आणि व्यापारी सत्तेचे राजकीय सत्तेत रूपांतर झाले.

📌 प्लासीच्या लढाईचे परिणाम

• भारतात इंग्रज सत्तेची पायाभरणी झाली.
• बंगाल, बिहार व ओडिशा येथे इंग्रजांची आर्थिक मक्तेदारी निर्माण झाली.
• स्थानिक सत्ताधीश कमकुवत झाले.
• ब्रिटिशांनी “फोडा आणि राज्य करा” ही नीती वापरून भारतात सत्ता वाढवली.

 शेवटी ही सत्ता 15 ऑगस्ट 1947 रोजी भारतीय स्वातंत्र्याने संपुष्टात आली. परंतु प्लासीची लढाई हीच ब्रिटिश सत्तेचा प्रारंभबिंदू ठरली — एक असा क्षण, ज्याने भारतीय इतिहासाचा प्रवाहच बदलला.